Voor wie het nog niet weet: de RUG doet officieel aan het milieu. In 1993 ondertekenden 213 Europese universiteiten het
Copernicus-handvest: Cooperation Programme in Europe for Research on Nature and Industry through Coordinated University
Studies. Met andere worden: duurzame ontwikkeling. De handtekening van de RUG werd destijds gezet door toenmalige rector S.
Kuipers. Nu is hij voorzitter van het college van bestuur. Maar ondanks goede voornemens, zoals onderzoek naar en onderwijs in
duurzaamheid, is in heel Europa slechts een bescheiden vooruitgang geboekt.
Vandaar een discussie over het onderwerp op initiatief van het Studenten Milieu Overleg Groningen (smog) en de
Universiteitskrant. Collegevoorzitter Kuipers, de hoogleraar van milieukunde T. Schoot Uiterkamp, de 'enige echte'
duurzaamheidco?rdinator D. van den Berg, de 'hoogleraar van plastic zonnecellen' J.C. Hummelen en smog-studente A. Besselink
kregen vijf stellingen vo! orgelegd over de huidige en toekomstige duurzaamheid van de universiteit.

Stelling 1.
De RUG heeft het Copernicus-handvest alleen ondertekend uit 'public relations' overwegingen.

Kuipers: ?Nee, ik heb het niet uit pr-overwegingen ondertekend, maar laat ik wel eerlijk zijn in hoe dat ging. Op een bepaald
moment wordt op Europees niveau iets aangedragen en ach, dan onderteken je dat gewoon. Er staat ook niks in waar we het niet
mee eens zijn, maar ik zie dat handvest net als de tien geboden. Daar ben ik het ook mee eens, maar daar houden we ons ook
niet allemaal altijd aan. Het Copernicus-handvest is geen contract, het is een geloofsbelijdenis. Het geeft slechts het
principe aan dat we duurzaam bezig moeten gaan. Maar als het concreter wordt zijn er veel obstakels en je studenten en
docenten kan je niet tot van alles verplichten.?
Besselink: ?Het is toch heel makkelijk om sommige regels toe te passen? Hoe moeilijk is het nu om overal kringlooppapier te
gebruiken op de RUG??
Kuipers: ?Ik heb een hekel aan dat grijze papier.?
Besselink: ?Er bestaat ook wit kringlooppapier.?
Kuipers reageert fel: ?Dat absolute geloof van ! u, daar heb ik problemen mee en ook dat een ieder zich dan als zodanig moet
gedragen. Ik wil niet dat anderen zich met mijn levensstijl bemoeien.?
Besselink: ?Ik bedoel niet te zeggen dat u milieuvriendelijk mo?t zijn, maar de RUG heeft toch een functie om mensen op te
leiden en het is toch alleen goed om dat op verantwoorde wijze te doen??
Van den Berg komt tussen beiden: ?Er bestaat inderdaad redelijk wit kringlooppapier, maar dat is maar een concreet
voorbeeldje. Hoofdzaak is dat als je geen keuze wilt opleggen, je studenten wel leert beslissen op grond van welke argumenten
je wel of geen kringlooppapier wilt gebruiken. Het gaat om het denkproces en afwegingen maken. De problematiek is niet
zwart/wit, of in dit geval grijs/wit. Het gaat erom dat je rekening moet houden met de omgeving, rekening houden met de
voorzitter van het college van bestuur, als die een hekel aan grijs papier heeft. Ga de discussie aan en leer argumenteren.
Van alles oplegge! n werkt niet.?
Kuipers: ?Ik weet niet of het nodig is om dat andere papier te gebruiken. Ik zeg dat omdat ik niet weet waar we heen gaan en
ik weet niet of het zo moet. Ik zeg dat vanuit het voorzichtigheidsprincipe.?
Hummelen: ?Ik dwing mijn studenten als ik college geef om de stof uit hun kop te leren. Dat is ook opleggen. Als ze organische
chemie niet leren krijgen ze een onvoldoende. Zo werkt dat.?
Schoot Uiterkamp: ?Laten we dat 'dwingen' veranderen in 'stimuleren'. Het gaat erom dat het tijd wordt om ernst te maken met
duurzaam beleid aan de RUG. Daarom hebben we vorige zomer ook de duurzaamheidco?rdinator aangesteld.?
Van den Berg richt zich tot Kuipers: ?Laten we een duurzaamheidvak in iedere studie invoeren. In 1993 werden de open deuren
van het Copernicushandvest ondertekend, nu is het tijd om het te operationaliseren. Laten we dat gewoon proberen.?
Kuipers: ?Nee.?

Stelling 2.
Universiteiten hebben een vormende functie: de RUG moet een voortrekkersrol spelen op milieugebied.

Hummelen: ?Mee eens. Dat is hard nodig om voor mens en natuur een beter leven in de volgende eeuw te garanderen. De
universiteit speelt in dat proces een belangrijke rol.?
Van de Berg: ?Veel studenten zijn begaan met het lot van de wereld, maar dat blijkt niet uit hun keuze. Begin jaren negentig
hadden we bij milieukunde nog zestig studenten, nu zijn dat er slechts tien tot vijftien. Er zijn nu meer calculerende
studenten, waarvan wij niet weten welke criteria ze gebruiken voor de studiekeuze. De huidige trend is de yup-student, die met
ict snel geld wil verdienen.?
Kuipers: ?Als er nu iets is dat de mens aanspreekt is het wel de vooruitgang, met grote mogelijkheden voor de wetenschap, maar
duurzaamheid hoeft niets met die groei te maken hebben.?
Besselink naar Kuipers: ?Ik kan me geen jongere voorstellen die duurzaamheid geen belangrijk onderwerp vindt. De RUG moet
daarom meer daarin investeren. Er zijn nu te weinig duurzaamheidvakken en die z! ijn zelden ge?ntegreerd in de studie.
Studenten doen tegenwoordig niet zo veel naast hun curriculum, dus daarom moeten duurzaamheidvakken onderdeel uitmaken van
iedere studie, net als computeronderwijs.?
Kuipers: ?Zoals ik al zei: een student dwingen iets te doen staat mij buitengewoon tegen. Computerkennis is anders, want als
je dat niet hebt, kan je nergens meer meekomen. Waarom zou je dan niet iedereen dwingen om ook de vaderlandse geschiedenis te
bestuderen? Trouwens, die zelfde moeite heb ik ook met docenten te dwingen iets te onderwijzen waar ze misschien helemaal
niets mee hebben.?
Schoot Uiterkamp: ?Ik denk dat er een aantal onderwerpen is, waarvan we eigenlijk willen dat iedereen dat kan. Ik denk dan als
eerste aan statistische relevantie - ik zie tot in den treuren in de pers en politiek uitingen van mensen die werkelijk geen
benul hebben van statistiek en dat lijkt me onderdeel van een algemene academische vorming. Zo zijn er ook algemene ethische
aspecten. Ni! et iedereen brengt het uit zichzelf op om na te denken over de plaats van je vak in de wereld. Ik zie onderwijs
wat dat betreft vooral als een bewustwordingsproces.?
Kuipers: ?Ik vind milieubewust leven volstrekt normaal. Maar dat ik dat vind, hoeft niet te betekenen dat ik die levenshouding
een ander mag opdringen. Ik vind niet dat een universiteit een opvoedende taak heeft, dat hoort door de ouders te gebeuren.?
Schoot Uiterkamp: ?Bewustwording en vrijheid liggen dicht tegen elkaar aan. Ik wil niemand vertellen wat voor een levensstijl
aan te meten, maar ik vind wel dat ieder zich bewust moet zijn van zijn handelingen. Als een student maar een bewuste
wereldburger wordt. Persoonlijk vind ik het jammer dat daar niet meer aan gedaan wordt door de RUG.?
Hummelen: ?Die allergie tegen verplichting begrijp ik wel. Daar moeten we echter niet al te puriteins in zijn. Door
verplichtingen doe ik nu zoveel anders. Als student, 25 jaar geleden in het labora! torium, pipetteerde ik benzeen met de mond
en gooide ik natrium door de gootsteen. Mijn vriendin vond dat ik altijd naar chemicali?n stonk, maar als je er op de
opleiding over zeurde was je een mietje. Nu is de schaal waarop we alles doen honderd keer zo klein. Je ruikt niets meer op
het laboratorium. We gooien niets meer door de bak heen. Dat wordt streng gecontroleerd.?
Schoot Uiterkamp: ?Dat gaat specifiek over bewustwording in laboratoria. Ik heb het ook over historici, economen enzovoort. Ik
wil dat zij zich realiseren dat als je een lichtknopje indrukt er daardoor ergens ter wereld co2 wordt uitgestoten.?
Kuipers: ?Ach, iedereen is met het milieu bezig, of het nu in een voortrekkersrol is of niet. De RUG probeert bijvoorbeeld
meer werknemers te laten fietsen, door daar een financi?le prikkel voor te geven. Zolang die keuze maar blijft. De kern blijft
dat we onderwijzen en onderzoek doen en dat is niet alleen specifiek op milieugebied! .?

Stelling 3.
Geloof in technologische vooruitgang is funest voor het oplossen van milieuproblemen.

Van den Berg: ?Het is uitermate belangrijk dat we allemaal ons gedrag aanpassen. Kijk naar energie en ict. Het slorpt meer
energie dan we dachten.?
Schoot-Uiterkamp: ?Van den Berg heeft ooit uitgerekend dat de totale informatietechnologie, zoals tv, lancering van
satellieten, bekabelen van de wereld, computers en mobiele telefoonzenders, zes tot acht procent van het mondiale
energiegebruik vormt. Dat is enorm veel!?

Hummelen: ?Ik heb laatst bij een vergadering over de nieuwbouw van Biomade op Zernike heel voorzichtig een voorstel gedaan om
duurzaam te gaan bouwen, met zonnepanelen op het dak en nanotechnologische toepassingen enzo. Dat leek me fantastisch, maar ik
heb me zelden zo als een roepende in de woestijn gevoeld. Iedereen knikte heel hard nee.?
Schoot Uiterkamp: ?Voor de Zernikenieuwbouw zijn nu inmiddels wel wat duurzame plannen.?
Kuipers: ?Ik ben geen pessimist. Ik denk dat als de olie op is dat er binnen de kortst mogelijke termijn nieuwe technologie?!
n worden toegepast.?
Besselink: ?Nu vaststaat dat die co2-uitstoot zo slecht is, kunnen we er toch ook n? mee ophouden??
Kuipers: ?Er gebeurt nu toch al veel??
Hummelen: ?Nee hoor, in Nederland hebben we tot nu toe alleen een red?ctie in de toename van co2-uitstoot voor elkaar
gekregen.?
Besselink: ?Sinds 1996 is de Nederlandse uitstoot met twintig tot dertig procent toegenomen.?
Kuipers: ?Ja, maar die klimaatsverandering is een mondiaal probleem. Als lid van de ser (Sociaal Economische Raad) ben ik
nooit bereid geweest om ook maar een marginale bijdrage te leveren, terwijl het buitenland daar niets aan doet. Daar blijf ik
bij. Die problematiek staat bol van de prisoners-dilemma's.?
Besselink: ?Dat is toch zwak?! Daar moeten we dan toch juist tegenin gaan!?
Hummelen: ?Sterker nog, daar is geld mee te verdienen in de toekomst. Investering in dat soort duurzame technieken verdienen
zich op den duur elders terug. Zo verdienen Nederlander! s nu wereldwijd goed geld aan watersnoodbestrijding.?
Schoot Uiterkamp: ?Het gevaar is dat sommige 'duurzame' oplossingen zich in de eigen staart bijten. Daarom moet technologie
nooit losgekoppeld worden van gedrag, want voor je het weet laten mensen een spaarlamp langer branden dan een normale lamp en
dan ben je even ver van huis.?
Hummelen: ?Met onze plastic zonnecellen is ons doemscenario inderdaad dat het toegepast gaat worden in de wegwerpindustrie.
Het is immers goedkoop, maar dat is net verkeerd om. Dat heet het rebound-effect. Het is een naar effect.?

Stelling 4.
Iedere student moet verplicht worden bij de eigen studie een vak te volgen over duurzaamheid.

Schoot Uiterkamp: ?Mee eens. Het tweetrapssysteem is mijn ideaal. Eerst volledige integratie in het begin van de studie. Dat
hoeft niet heel expliciet, maar dat moet wel uitgedragen worden. Wie vervolgens verdieping wil, kan daar later nog voor
kiezen.?
Hummelen: ?Belangrijk is dat duurzame technologie niet alleen maar inleveren betekent. Het is ook echt business. Het is
helemaal niet het geitenharensokken-idee vergeleken met ict; het is juist enorm uitdagend. Ja Kuipers, u zult nog merken hoe
aantrekkelijk duurzaam onderwijs zich zal presenteren met al die nieuwe master-opleidingen op komst.?
Besselink: ?Ik kan nu wel milieuvakken willen volgen, maar in mijn eerste jaar is daar geen ruimte voor. Als je duurzame
vakken niet genoeg aanbiedt, kan je er ook niet voor kiezen. De RUG moet echt groen zijn?.
Kuipers: ?Die groene universiteit vind ik een simplificatie. We moeten goed met de omgeving omgaan en we moeten studenten de
mogelijkheid bieden ! zich te kunnen ori?nteren, maar dat dwingende is in strijd met mijn levenshouding. Dat irriteert me ook,
daarom was ik eerder - ten onrechte - wat fel tegen Besselink net. Belerende instanties irriteren me nu eenmaal.?
Besselink: ?De RUG moet toch ook gewoon besluiten doorvoeren? Ook omdat bewezen is dat het echt niet goed gaat met het milieu
en dat daar iets aan gedaan kan worden. Is dat niet belangrijk??
Kuipers: ?Natuurlijk is dat belangrijk. Dat willen we ook snel veranderen. In de paar maanden dat ik voorzitter ben, heb ik
ook twee keer een milieu-inspecteur op bezoek gehad, die een boete kwam uitdelen. De RUG heeft nog steeds een te grote
kwikuitstoot. Dat kan absoluut niet - als dat niet verbetert, moet het hele productieproces stilgelegd worden.?

Stelling 5.
Hoe ziet de ideale RUG er in 2014 uit?

Schoot Uiterkamp: ?In 2014 bestaat de universiteit precies 400 jaar. Dat is een mooie overzienbare periode. De RUG is dan wat
mij betreft Gronings groen - Groningen betekent immers ook groene beek. Ik hoop tegen die tijd op Zernike tussen de Japanse
toeristen te lopen, die komen kijken naar de ongelofelijk mooie duurzame gebouwen.
Wat betreft het edutainment park in Haren heb ik goede hoop. De Harense wethouder Verbeek heeft mij vorige week om advies
gevraagd voor het nieuwe plan voor de Hortus. Wij zijn zeker bereid om een bijdrage te leveren aan het edutainmentpark. Op het
Hortusterrein zijn hele mooie dingen te doen. In mijn droom zitten de biologen dan al wel op Zernike. Dan kunnen we
samenwerken.?
Kuipers: ?De universiteit is tegen het commerci?le principe voor Haren, maar met dit plan is dat juist ongedaan gemaakt.
Lokale overheden zullen de tekorten moeten aanvullen en het gebied wordt gebruikt voor toeristische en educatieve doeleinden.
De! basis van de plantentuin die het ooit was, komt zo weer terug.
Maar hoe ziet de RUG er in 2014 uit? Onderwijs en onderzoek zal ook dan nog de kerntaak zijn, maar in het kader van dit
gesprek wil ik er wel voor pleiten dat we het nageslacht niet met allerlei problemen opzadelen.?
Van den Berg: ?Ik hoop dat er veel meer samenwerking komt tussen het Bureau van de Universiteit, de diensten en studenten. Nu
gaat het wel langzaam allemaal, maar de RUG gaat zeker de goede duurzame kant op. Ik ben een optimist.?
Hummelen: ?Ik hoop dat de universiteit over dertien jaar bestaat uit kleine, compacte, zuinige systemen. Misschien is
Groningen dan wel de meest aantrekkelijke plek in Nederland. Helemaal als de zweeftrein er dan is. Ik hoop dat de RUG dan tot
de groene universiteiten in Nederland behoort. Maar ik vraag me wel af hoe nat het hier dan inmiddels is. Door het leegpompen
van de gasbel zakt Zernike wel steeds ! dieper weg. Dertig jaar geleden verdwenen er al hele heipalen zonder moeite in de
grond. Het is de vraag hoe duurzaam de locatie Zernike eigenlijk is...?
Schoot Uiterkamp: ?Ik hoop ook dat er meer studenten betrokken raken bij dit vraagstuk, want daar zit een enorme golfbeweging
in. Drie jaar geleden was het smog op sterven na dood, nu gaat het weer de goede kant op.?
Besselink: ?In 2014 ben ik 32 en ik hoop dat iedereen op de RUG duurzaamheid dan doodnormaal vindt. Al die nieuwe
Zernikegebouwen beplakt met zonnecellen lijkt me prachtig. En de RUG gebruikt dan natuurlijk alleen nog groene stroom.?
Draait de RUG eigenlijk op groene stroom van Essent?
Schoot Uiterkamp, Van den Berg en Kuipers kijken elkaar vragend aan.
Hummelen lacht: ?Groene stroom is nu even duur als gewone stroom, maar ik zou blij verrast zijn als de RUG dat inderdaad zou
gebruiken.?
Kuipers: ?De RUG wil wel groene stroom als de kosten maar niet hoger liggen.?
Schoot Uiterkamp: ?Het grappige is dat groene stroom duurder was dan gewone stroom, maar omdat reguliere stroom nu een
co2-heffing opgelegd heeft gekregen, is het nu even duur. Alleen is de capaciteit er nog niet.?
Kuipers: ?Ik weet niet precies hoe het met dat contract zit.?
De duurzaamheidco?rdinator: ?Mmm, een interessant punt...?

Meer informatie over het Copernicus-handvest: target='_blank'>www.unesco.org/iau/tfsd_copernicus.html en www.lhump.nl