"Het geluid klonk als een verschrikkelijke donder. Uit de berg spoot een regen van vuur. Lavarivieren stroomden alle kanten
op, waarbij vele dorpen en boeren direct verbrandden. De bevolking van het Mataram koninkrijk was doodsbang voor de
lavastromen en asregen. Dus gaf de koning de ?Hadji?s? en de ?Ulamas? de opdracht te bidden voor God, en de vulkaan stopte
vuur te spugen."

Dit fragment, afkomstig uit de koninklijke Babad Tanah Jawi geschriften, werd op 4 augustus 1672 opgetekend. Het is de eerste
vermelding in de geschreven geschiedenis van een uitbarsting van de Merapi op midden-Java. Aan de Nederlands-Indische overheid
in Batavia werd een week later gerapporteerd dat er meer dan 3000 doden waren gevallen door de eruptie. Het koninkrijk Mataram
?nu het sultanaat van Yogyakarta- was 24 uur lang in duisternis gehuld geweest en volledig vernield door de aanhoudende as- en
rotsregen.

De drie kilometer hoge Merapi (merah= rood, api = vuur) spuwde in februari en maart 2001 nog grote zwarte aswolken en kokende
lava uit. Het Franse seismologisch station, halverwege de berg, raadde iedereen aan te vertrekken. Slechts een handvol boeren
gaf hieraan gehoor. Nu is de berg iets rustiger, maar nog steeds stomen dikke rookpluimen uit de krater en stroomt er
dagelijks lava naar beneden. Bij de laatste grote uitbarsting op 22 november 1994 kwamen tientallen mensen om het leven.

In februari 1996 beklom ik zelf de top van de Merapi. Toen kwamen er alleen wat gele zwaveldampen uit de krater. Het was een
wonderlijke ervaring om met zonsopgang op de rand van de krater te staan, met bevroren oren en smeltende voetzolen. Achteraf
bleek dat mijn gids ons helemaal niet naar boven had mogen leiden.

De enige man die autoriteit schijnt te hebben, is een oud, vriendelijk mannetje: mBah Marijan (74). Hij is in 1983 door de
sultan van Yogyakarta, Hamengku Buwono X, officieel aangesteld als ?poortwachter? van de vulkaan. De sultan is vergelijkbaar
met koningin Beatrix, qua erfelijke opvolging, maar is ook gouverneur van de provincie en geniet enorm (heilig) aanzien. De
politieke invloed van zijn kraton (paleis) is groot. Het beleid van de sultan bestaat uit een merkwaardige mix van rationele
afwegingen en traditioneel Javaans geloof. Daarom is het op Java ook de gewoonste zaak van de wereld, dat niet een
seismologisch instituut, maar een helderziende boer, die de ?geesten in de vulkaan? kan interpreteren, als enige het besluit
tot evacuatie kan nemen.

Mbah Marijan woont in het dichtst bij de krater gelegen dorpje Kinahrejo, gelegen op 1300 meter hoogte. De bewoners verbouwen
rijst en groente op de bijzonder vruchtbare asgrond. Nog nooit is Kinahrejo ge?vacueerd, omdat het een heilig dorp zou zijn.Op
12 april jongst leden, komen wij ?Lenny, een Indonesische studente en nu mijn tolk- en ik na een moeizame brommerrit (zie
?journal?) in het dorpje aan. Verscholen in het dichte oerwoud klinkt uit een gebouwtje het kenmerkende geplingploing van
gamelans. Ik klop aan de deur, die openzwaait. MBah Marijan zit achter de grootste gamelan, samen met zo?n twintig
dorpsgenoten, te oefenen voor een processie-tocht naar de krater, later deze maand.

"Welkom, welkom, kom toch binnen", begint hij gastvrij.Of hij wat vragen wil beantwoorden? "Natuurlijk, maar ik weet niet waar
ik antwoord op kan geven. Ik ben maar een simpel man, een idioot." Hij lacht op een gek hoog toontje.

Hij begint te vertellen: "Vergeleken met vorige maand is de Merapi nu wel rustig. Maar Kinahrejo en in het verlengde daarvan,
Yogyakarta, zijn altijd veilig, omdat het beschermd wordt door de ?olifantensteen?. Het is een heilige steen, in de vorm van
een liggende olifant met een zogend jong. Lang geleden stopte de steen de lava om een zwangere vrouw, die net langs liep, te
beschermen. Sindsdien is de steen heilig en zal ook nu elke lavastroom stoppen. Het is als een spirituele dam. Er wordt nu
vaak gemediteerd. Ik laat het morgen wel zien."Na verschillende glazen mierzoete thee besluiten de boeren naar huis te gaan.
Wij mogen met mBah Marijan mee lopen naar zijn even verderop gelegen huis. Hij steekt nog een zware kretek (kruidnagelsigaret)
op en gaat verder.

"Vlak bij de ?olifantsteen? staat de ?olifantboom?. Het is een heilige Bayan-boom (een tropische soort die normaliter niet op
deze hoogte voorkomt /OC), maar het verhaal gaat, dat het eigenlijk, eeuwen geleden, de laatste olifant van Java was, die
betoverd is in een boom door de laatste grote jager, die er in ging wonen. Ik weet niet of het waar is. Zelf heb ik ooit een
hele nacht onder de boom zitten mediteren en zag om 3 uur ?s nachts ineens een fel blauw licht, dat ?cemlorot? heet, van de
Merpai op de boom vallen en toen was het weg."

Mbah Marijan heeft dit verhaal waarschijnlijk al vaker verteld aan nieuwsgierige toeristen. Hij blijft onwaarschijnlijk
vriendelijk, maar is moe. We spreken af voor de volgende morgen. Hij staat, zoals een beetje boer, om half zes op?

?s Nachts hoor ik de vulkaan donker donderen, op nog geen zes kilometer afstand. Ik zie de Merapi als een van de rijpe puisten
op het dunne huidje van moeder aarde. De aardkorst is hier zo dun, dat vloeibaar steen er af en toe uitkomt bubbelen. Ik slaap
slecht.

?s Ochtends ontmoeten we de ?poortwachter? bij de stal, waar hij zijn enige koe vers gras voert. "Zullen we gaan kijken?",
lacht hij goedgemutst. Ondanks zijn rookverslaving en hoge leeftijd huppelt hij een spekglad modderpaadje af, richting de
steen en de boom. Onderweg vraag ik hem over hij misschien ?helderziend? kan doen en voorspellen of en wanneer die vulkaan
weer gaat knallen. "Saya tidak orang voodoo" ("ik ben geen zwarte magie man") zegt hij ineens iets minder vriendelijk.Het is
in Indonesi? algemeen aanvaard dat de politieke situatie in het land aan de activiteit van de Merapi vulkaan is af te meten.
Toen dictator Suharto in 1998 aftrad, gromde de vulkaan immers ook een paar keer. Hoe zit het met president Wahid? Ook hier
volgt een kort "geen commentaar" op. Later komt hij erop terug: "Misschien is het wel zo dat de hitte van de aarde de mensen
ook heter maakt, zodat ze driftiger worden en gaan provoceren. Maar mensen maken politiek, niet de vulkaan."

Bij de merkwaardige boom aangekomen, omringd door een muurtje waar zowaar graffiti op zit, gaan we even zitten. De boom heeft
vijf takken, die de windrichtingen en deze locatie symboliseren. Ik probeer iets ?spiritueels? te voelen, maar heb het vooral
warm.

Kunt u misschien die spiritualiteit uitleggen aan deze rationele Westerling?

Hij lacht. "Het kan me niet schelen wat anderen van me vinden. Ik geloof in de droom, maar het is moeilijk uit te leggen. Toen
mijn vader overleed, droomde ik dat die nacht. Dorpsbewoners worden soms in hun slaap bezocht door Nyai Gadungmelati (een
vrouwelijke geest in een groen gewaad, die in de krater huist /OC). Ze waarschuwt voor gevaar. Wij geloven dat er net zoals in
Yogyakarta een kraton van de sultan is, er ook een kraton van de geesten in de vulkaan is. Er zijn goede en slechte geesten
bij en wij, bewoners van de berg, moeten zorgen dat we ze genoeg respecteren. We brengen geschenken met processie-tochten om
ze te eren. De berg is rijk en geeft ons alles. Zonder respect gaat het fout."

Mbah Marijan moet gaan. Hij moet nog gras snijden voor zijn koe en zijn bedlegerige vrouw verzorgen. Wij lopen een stuk verder
en komen ineens terecht tussen honderden noeste arbeiders. Ze graven de asgrond af, in de bedding van een van de lavarivieren.
Iedere keer als er een flinke regenbui op de top van de vulkaan is, stroomt een nieuwe laag as de bedding in. Het gitzwarte
zand is goed geschikt voor de bouw: er wordt beton van gemaakt. Vooral pezige vrouwen sjouwen 50 kilogram zware zakken zand
modderige padjes op, waarna het in vrachtwagens wordt gestort. Op een dag verdienen ze gemiddeld 5 gulden. Vreselijk veel
kinderen werken mee.

Boven het diepe dal toornt de machtige Merapi uit. Op een bordje staat subtiel vermeldt dat er af en toe onzichtbare gaswolken
van 700 C graden uit de krater komen, die binnen een minuut in dit dal zijn. Op de vraag aan een uitpuffend meisje van nog
geen 15 jaar, of het niet veel te gevaarlijk is, haalt ze haar schouders lachend op: "Niets aan te doen. Aswolken zie je nog
wel aankomen en misschien heb je geluk met de wind, maar tegen gas is niets te doen. Dan ben je er gewoon geweest."

Terug in het huis van mBah Marijan krijgen we het laatste kopje suiker met wat thee. Hij vraagt van alles over Holland.

Wat is denkt u gevaarlijker? Leven in een land dat onder de zeespiegel ligt, of op een actieve vulkaan wonen?

Hij denkt even na: "Sama" ("hetzelfde"). Hij grinnikt. "Zo lang God je het leven geeft, geeft hij je veiligheid. Maar wij zijn
natuurlijk ook wel bang. Waar je ook woont, je loopt altijd gevaar. Ook in Nederland, toch?"

Hoe bent u eigenlijk ?poortwachter? geworden?

"Ach, de sultan heeft mij aangewezen, omdat er geen natuurlijke opvolger was. Het is altijd een normale boer als ik. Ik krijg
van hem een bescheiden salaris voor de oude dag. Het gaat niet om geld, het gaat om de berg. Ik ben de offici?le poortwachter,
maar ik ga echt geen uniform of zoiets dragen. Mijn zoon kan het worden, als hij er zin in heeft, maar in principe kan
iedereen het worden, ook een meisje als het zo uitkomt."

U gelooft niet in techniek ?zoals metingen van het seismologisch station- maar alleen wat geesten u vertellen?

"Ik zeg altijd: een slim mens vraagt als hij iets krijgt altijd om meer. Alleen een idioot is tevreden met het ene wat hij
krijgt. Wij geloven dat als de vulkaan gas, as, rook en stenen uitspuwt, het een expressie van het kraton in de Merapi is dat
er feest wordt gevierd. Ze gooien het vuil eruit, om het kraton schoon te maken, net zoals wij met oud & nieuw doen."

Maar dat feestje kan wel dodelijk zijn.

"Ja, maar als de Merapi ontploft komt dat ook omdat de berg de mensen niet meer wil. Het is een teken dat mensen zichzelf en
de natuur zijn vergeten."

Het is de schuld van de mensen als de Merapi erupeert?

"Je moet begrijpen dat wij allemaal al familie en vrienden hebben verloren door gaswolken en lava. Wij moeten berusten in ons
lot. Wij geloven dat als een dorp verbrandt door lava, dat komt omdat de mensen niet gelovig zijn. Ik geloof wel en geniet
iedere dag van al het moois dat het leven biedt. Zo is het leven."